The conversation with Brother Hamit

Хамит ах арван хоёр жилийн өмнө арван зургаан настайдаа Австри улсад анх хөл тавьсан, таван хүүхэдтэй айлын том хүү. Энд ирснийхээ дараа өөр дээрээ авсан нэг дүүгээс нь бусад гэр бүлийнх нь үлдсэн гишүүд баруун Пакистаны Quetta гэдэг 896000 орчим оршин суугчтай хотод амьдардаг. Саяхан тэнд 18-23 насны гурван Хазара залууг буудаж алсан хэрэг гарсан ба гэр бүлийнхэндээ үргэлж маш их санаа зовж явдгаа гуниг дүүрэн харцтайгаар хэлж билээ.

Түүнийг энд амьдардгийг мэдээд уулзахыг хүссэн урилга явуулахад “тэгэлгүй яахав” хэмээн их л уриалгахан хүлээж авснаар барахгүй байн байн баярлалаа гээд л үнэхээр их баяртай байсныг хэлэхгүй байхын аргагүй. Ингээд товлосон өдөр ч ирж бид хоёр МакДоналдсын кафены нэг буланд тухалж аваад гурван цаг гаран ам хуурайгүй ярилцлаа даа. 

Түүх. Хазара гэж мянган морьтон гэсэн утгатай үг гэл үү гэж асуухад “Тийм ээ, тэхдээ Афганистаны тэр өндөрлөгт Хазара өвөг дээдэс сүүлийн таван мянга орчим жил амьдарч байгаа гэж манай түүхчид үздэг” гэхэд миний нүд орой дээрээ гарав. “Монголчууд Дундад Азийг байлдан дагуулсаар Афганд очиход тэдэнтэй яг адилхан тактик, арга барилаар тулалддаг яг ижил царай төрхтэй хэсэг хүмүүстэй тулгарсан нь олоон жилийн өмнө Төв Азиас нүүдэллэж очсон эртний өвөг Хазарачууд байсан. Тэдгээр Хазара хүмүүс нэг их эсэргүүцэлгүй дагаар орсон ба Монголчуудын хэдэн мянгат тэнд үлдэж тэдэнтэй уусан нэгдсэн нь одоогийн Хазара Монголчуудын язгуур болсон гэж үздэг” хэмээн тайлбарлав. Тав орчим мянган жилийн өмнө Монголоос нүүдэллэсэн өвөг Монголчууд тэнд байсан гэдэг нь бас ч ор үндэсгүй санагдаагүй шүү. Түүнчлэн Монголын мянгат тэднийг даргалж үлдсэн нь Хазара гэж нэрлэх шалтгаан болсон байх магадгүй юм. Ер нь найман зууны өмнө тэнд хоцорсон ганцхан мянгатын гэр бүл өдгөө арван сая болтол өснө гэдэг арай л үнэмшилгүй санагдаад байдаг юм. Гэхдээ энэ бол Хамит ах болон миний л үзэл бодол шүү гэдгийг дахин хэлье.

Дэлхийгээр тархан суурьшсан нь. Есөн зуун мянган Хазарууд Америк, Европ, Австрали, Канадад цагаачилсан байдаг юм байна. Зөвхөн Австрид гэхэд дөрвөн мянга гаран Хазара хүн байгаа гэнэ. Гэхдээ ихэнхийнх нь гэр бүл аюултай газар амьдардаг хэвээрээ бөгөөд яг л Монгол улсын  Монголчууд шиг мөнгө хийж гэр бүлдээ явуулдаг, тэднийгээ энд авчрах сонирхол их ч үнэтэй байдаг гэх юм. “Манай залуус их авъяастай, Пакистаны хамгийн шилдэг хөлбөмбөгч гэхэд Хазара Монгол байсан. Саяхан Олимпоор Афганистаны цорын ганц хүрэл медалийг Хазара залуу авсан” гээд л их бахархана.
 Шашин. Тэр Исламын шашинтай. “Бидний дэлхий бөмбөрцөг хэлбэртэй. Орчлон ертөнц бас бөмбөрцөг юм байна гэдэг загварыг саяхан эрдэмтэд гаргасан. Харин үүнийг Коран сударт аль эрт бичсэн байдаг юм. Тэр орчлон ертөнц бүхэлдээ Аллах. Бурхан үргэлж бидний дэргэд байж байдаг. Хүний харааны чадвар хязгаартай учраас бид Бурханыг харж чаддаггүй. Тэрээр бидний баруун чихний доор орших артерийн судсаар дамжин зүрхэнд байрлаж амьдралынхаа туршид хийх сайн ба муу үйлсийг бүгдийг ажигладаг. Бид Бурханыг хуурч чадахгүй, учир нь чи өөрөөсөө юуг ч нууж чадахгүй. Нас барсныхаа дараа бид өөр гариг дээр очиж дөч хоногийн туршид аялдаг. Хэрвээ чи цангавал хэн нэгэн чамд уумаар санагдсан ундааг чинь авчирч өгнө. Чамайг баярлалаа гэж хэлэхэд чинь тэр “Та талархах ёсгүй, яагаад гэвэл та амьд сэрүүндээ нэг хүнд яг ингэж тусалсан байна” гэж хэлнэ. Тиймээс бид хүнд тус болохыг эрхэмлэдэг.” Энэ бол түүний амьдралын зарчим, ертөнцийг үзэх үзэл. Мүүн мэтийн шашин шиг улайм цайм худал зүйл, онцгой хэрцгий номлол алгаар барахгүй энэрэнгүй юм. Тийм болохоор нь л үндэстний олонх болсон талибан, пушту нар тэднийг “хүн биш” гэж үзээд тааралдсан газраа шахуу амийг нь хороож байдаг. Нэг ёсондоо зөөлчлөөд байгаа хэрэг. Яагаад та нартай ингэтэл ёс бус харьцдаг юм бэ гэж намайг асуухад “Нэгдүгээрт шашин, бид адил муслим ч гэсэн өөр урсгал шүтдэг юм. Хоёрдугаарт бидний дүр төрх царай өөр, тэд том хамартай, хар царайтай, үсэрхэг, харин бид тийм биш. Бас тэд Чингис Хааны хүүхдүүдээс олон жилийн өмнөх өшөөгөө авч байгаа гэж үздэг. Өөр бусад шалтгаанууд ч бий” гэлээ. 

 Монгол Улсын ерөнхийлөгчийн гаргасан Олуулаа болох бодлогын талаар дуулсан эсэхийг сонирхтол “Хазара Монголчуудын дэлхийн санаачлага” группыг үндэслэгч залуугаас сонссон гээд нүд нь илтэд сэргэв. Энэ бодлого хэрэгжихэд нэлээдгүй хүндрэлтэй тулгарах байх даа гэж боддогоо ч надаас нуусангүй. “Хэрвээ амар тайван амьдрах газар олддог л юм бол Хазара Монголчууд тэндээ үйлдвэр, хот зэргийг маш хурдан барьж байгуулж чадна гэдэгт би бат итгэлтэй байна. Бидэнд оюуны болон биеийн хүчний чадавхи, эрч хүч, зорилго, тэмүүлэл бий” гэж байлаа.

“Би боддог л юм. Бид адилхан Монголчууд. Тал талд хэсэг хэсгээрээ удаан байх юм бол устаж үгүй болно. Чи бод. Хувин хар будганд дусал цагаан будаг хийгээд хутгахаар яах вэ? Цагаан байхгүй болно. Би энд, Европод үлдлээ гэж бодоход миний гурав дахь, дөрөв дэхь үе өөрийгөө Хазара Монгол гэж нэрлэхгүй шүү дээ. Үүнээс л би айдаг. Монгол улс хятад, америк эсвэл япон хүнийг иргэн болгоод оруулж болно л доо. Гэхдээ тэд хятаддаа, америкдаа, япондоо л хэрэгтэй зүйлсийг хийнэ. Тэд Монголын төлөө амьдарч, Монголын төлөө зүтгэхгүй шүү дээ. Монгол хүн л Монгол улсынхаа төлөө чин сэтгэлээсээ хүчээ өргөнө... Ер нь чи мэдэх үү? Зөрчил гэдэг зөрүүтэй байдлаас эхтэй. Гадаад үзэмж, шашин шүтлэг, үндэс язгуур нь ӨӨР байвал зөрчил үүснэ. Харин бид адилхан харагддаг, адил угсаа гарвалтай, адил гентэй, адилхан Монгол хүмүүс. Бүгд хамтдаа улс, үндэстнээ хөгжүүлэхийн тулд зүтгэнэ!!!”

Энэ хүн эдгээр үгсийг ингэж догдлон хэлж байх үед Монгол улсад төрсөн, амар тайван орчинд өссөн, эрх чөлөөтэй хэрнээ юм уншдаггүй, бусдыгаа хайрладаггүй зарим залуусын өмнөөс ичих мэт сэтгэгдэл төрж байлаа. Монголоос ирсэн хоёр бүсгүйд Хамит ах өөрийнхөө Монгол хүн гэдгийг хэлжээ. Харин тэд “Зөвхөн Монгол улсад л жинхэнэ Монгол хүн байдаг юм” гэж ихэмсэг ба итгэлтэй хариулсан байх юм.

Хэн нэгэн, гадаад ертөнцөөс таслахыг оролдож, нүдийг нь боож, гарын нь сарвайлт, хөлийн нь гишгэлтийг хорьж, эрүүдэн тамлаж эсвэл үхлээр заналхийлж байвал нүднийхээ боолтыг тайлахын тулд, юунаас үл айн тэмцэж, тархиа эрүүл авч үлдэхийг, олон талын мэдээлэлтэй байхыг чармайдаг юм байна. Гэтэл буйдан дээр тухлуулаад, нүдний нь өмнө телевизор тавиад түүгээрээ нэг үгийг наян мянга давтаад байхад сүүлдээ зурагтнаасаа хөндийрөхөө больж, эрүүдэх шаардлагагүй илжирсэн тархитай болдог нь энэ цагийн шалгарсан арга ажээ.  

“Худал үгийг мянга дахин хэлбэл үнэн болно” гэдэг хошин шог биш байж. Ийм байдгийг сануулсан эмгэнэлт сануулга байж...

"Засгийн газартаа сэтгэл хангалуун байдаг уу" гэж асуухад “Тийм ч хангалуун биш, учир нь тэд улсын санхүүжилтээр хөрөнгө оруулалт хийхдээ ихэвчлэн пушту нар болон бусад үндэстнүүдийн амьдардаг муж, дүүрэгт хуваарилдаг. Иймээс бидний амьдардаг газар нутаг хөгжлийн хувьд дорой байдаг. Тэр ч байтугай цагдаа нар биднийг хамгаалдаггүй. Цагдаагийн байрнаас тавхан метрийн зайд Хазара хүнийг буудаж байхад алуурчин нь илэрдэггүй, тэд хөөхгүй, тоохгүй байна гэсэн үг. Хазара Монголчууд тэнд хэзээ ч үхэж магадгүй нөхцөлд, байнгын айдас түгшүүр дунд амьдарч байна шүү дээ. Энэ нь заримдаа ирээдүйдээ итгэл алдрахад хүргэдэг. Хөөрхий узбек, туркменүүд бидэнтэй адил царайтайдаа баахан хэлмэгддэг. Тэднийг зодох эсвэл буудахаар зэхэх үед “Би Хазара биш шүү дээ” гэж хэлдэг. Харин талибанчууд итгэхгүй. “Битгий худал ярь” гээд буудчихдаг” хэмээн сэтгэл зүрх шимшрүүлэн ярьж байв.

Афганистан нь улс төрийн газарзүйн хувьд Евразийн төвд оршдог үнэхээр ашигтай  байрлалд ерөнхийдөө уулархаг нутагтай. Америкчууд цэргээ оруулахын тулд хоёр байтугай өндөр байшингаа нураачмаар. Тэндээс Орос, Иран, Энэтхэг, Хятад, Пакистаныг пуужингаар хянах боломжтой бөгөөд 2014 онд ихэнх цэргээ татахаар төлөвлөсөн боловч хорин мянган хүнтэй байнгын баазаа татан буулгахгүй юм байна. Түүнчлэн тэдгээр уулсын гүнд дэлхийд хоёрт орох төмрийн орд ба зэс, уран, нүүрсний нөөц булаатай байгаа юм байна. Афганистаны эдийн засгийн байдал ойрын ирээдүйд сайжрах төлөв бий гэж та нар боддог уу гэж асуухад “Сайжирлаа ч Хазарачууд бидэнд наалдах юм биш дээ” гэж хайнга хариулав. Өсөж төрсөн газраа санаж хайрлахын аргагүй ийм тавилан бас байх гэж дээ...  

Тэрээр Монголчуудын тухай, Монгол улсын талаар ихэд сонирхдог боловч Өвөр Монголчуудын тухай мэдээлэл бараг аваагүй хүн байсанд өмнөт Монголчуудынхаа тэмцлийн  тухай жаал тайлбарлаж өгөв. Харин узбек, туркмен, казах зэрэг нүүдэлчин ахуйтай асан үндэстнүүдийг Монголтой холих хандлага ажиглагдсан. Тэдгээр үндэстнүүдийн гений хорин хувь нь Чингис хааныхтай таарч байсан гэх нэг судалгааны үр дүнд их ач холбогдол өгдөг бололтой. Магадгүй нөгөө “Чингис хаан сая сая хүнийг алсан боловч, өдгөө түүний гучин сая орчим үр удам дэлхий дээр амьдарч байна” гэсэн гаж дүгнэлтийг хийгчдийн судалгаа байж магадгүй юм.

Хазарачууд өөрсдийгөө Монгол гэдгээ батлахын тулд овгоо “Чингези” болгож өөрчилдөг гэсэн, аргагүй дээ, бид бол төрсөн нутаг дээрээ Монголоор овоглоод амьдарч байгаа учраас батлах шаардлага үгүй, харин тэд Монгол хүн гэдгээ бусдад мэдүүлье гэвэл дэлхийд танигдсан нэг Монгол хүний нэрийг хэлэх хэрэгтэй болно. Тэр хүн нь Чингис Хаан маань шүү дээ. Монгол гэсэн сайн муу бүхэнд өнөөдөр Чингис цол хавчуулаастай яваад сэтгэл дундуур байдгаа илэрхийлсэн боловч Хазара Монголчууд нэрээ ийнхүү сольж байгааг би огтхон ч буруушаагаагүй, бас тэгж хэзээ ч зүрхлэхгүй ээ.

Бидний ярианы төгсгөл эргээд “Олуулаа болох бодлого” дээр ирэв. “Афганы уулархаг бүсийн нэг аймаг цэвэр эртний Монгол хэлээрээ ярьдаг, хэрвээ тэд Монголд очвол Монгол хэл судлалд хувь нэмэр оруулах л байх гэж би боддог юм. Бас Америк, Канад, Европ зэрэг улсуудад цагаачилсан Хазарачууд гэр бүл нь Монголд очвол тэд тусламжийн мөнгөө Монгол руу явуулж, эдийн засагт ашигтай” гэх мэт энэ бодлогын сайн талуудыг нээн гаргаж байлаа. Энэ талаар эх нутагтаа байгаа Хазара Монголчуудаасаа асууж санал бодлыг нь нэгтгэн үзүүлж чадах уу гэхэд “Чадна” гэдгээ хэлсэн юм.

... “Бид толгой гэдгийг толга, тохойг тога, жаахан хүүхдийг нилгха гэдэг, Адилхан байгаа биз” хэмээн баяртай өгүүлэх ийм нэгэн хүн. Нутагт нь цөмрөн орсон хэнбугай ч дээрэлхэж байдаг тийм нэг ядарсан ард түмний төлөөлөл. Аа гэхдээ Монгол гэдгээрээ зүрхэндээ шатаж, цусаа урссан ч бахархдаг тэр л баатруудын нэг.  Хэн ч хугалж дийлээгүй ноён нуруу, хэзээ ч ширгэж балраагүй их мөрний салаа. Энх тайван гэдгийг төрөхөөсөө хойш үзээгүй ч инээж бас зүтгэж чаддаг эр зориг дүрэлзсэн сэтгэлүүд. Ирээдүй хойч нь Хазара Монгол гэдгээ мартах вий гэхээс л эмээн болгоомжлох алсын хараатай Монгол эр.

Хамгийн анх танилцахдаа би амны алдас гаргаж билээ. Би бичсэн юм: “Сайн байна уу, та Хазара юу, Монгол уу?” Харин тэр: “Би Хазара Монгол” гэж хариулж билээ. 

Хүндэтгэсэн Монгол Удам 

26.08.2012