Нэгэн хайрын түүх \шидэт өгүүллэг\

Охин гогод мангир түүхээр жил гарангийн өмнө гэрээсээ гарчээ. 

Амазоны хатан хаант улсын бүх эмэгтэйчүүд насанд хүрэх үедээ өсч хүмүүжсэн гэрээ орхиж амьдралынхаа замыг хайн олохоор адал явдалт ертөнцөд айж бэргэлгүй зориглон ордог аж. Гэхдээ энэ замаа хэр холоос эрэх нь өдөр шөнө шиг ялгаатай. Зарим нь хажуугийн тосгоноосоо будаа тарих шинэ арга сурснаар аялалаа өндөрлөх бол зарим нь юунд ч үл сэтгэл татагдан зогсолтгүй бэдэрсээр ертөнцийн хязгаарт уусан шингэх бүлгээ.  Харин энэ охин юм бүгдийг оролдож үзэх гэсэн сонин зантай хүүхэд байв. Тиймээс талх барих, хувцас нэхэх гэх мэт олон зүйлийг чин сэтгэлээсээ сонирхон сурсан боловч өөр газар хүмүүс яаж амьдардгийг мэдэх гэсэн хүсэл гэрээс нь нэлээн бол явуулчихсан байлаа. 

Нэг л удаа цыгануудын зургаан утаст уянгалаг хөгжимд дэндүү татагдаж, “Одоо эндээс үүнийгээ бариад нутагтаа буцъя” гэж хүртэл санаж байсан боловч яг энэ бодол төрөх үест тэртээд цайвалзан цайлалзах сүрлэг өндөр хайрханы цаст цагаан оройг Өвгөн Долоон од очис хаялуулан гийгүүлж ахуй ер бусын үзэсгэлэнтэй харагдахад хөгжмөө үүрээд тэр зүгийг чиглэн хөдөлжээ.  

Аа тийм, настай эмээ нь ургамал судалдаг нэгэн байсан тул түүний бага нас эмээгийн захисан эмчилгээний чанарт өвс, жимсийг зааврын дагуу түүн цуглуулахад зарцуулагдсан гэхэд бараг болно. Үүндээ мань хүн ч их дуртай байж. Тиймээс эмийн болон идэшний ургамлуудын амин чанарыг нь алдуулалгүйгээр ашиг шимий нь баяжуулан хэрэглэх шинэ аргыг нээн олох бол түүний голт зүрхний гүн дэх зорилго тэмүүлэл. 

... Нар тэнгэртээ эрхэлсэн сэтгэл сэргэм өглөө ажээ. Үүрээр эндхийн цэцэгс ямар дарааллаар дэлгэрдгийг ажих гэж ийш тийшээ гүйсээр ядарсан бүсгүй мод налан суугаад дуу аялангаа хамгийн сайхан цэцгүүдийг өнгө хоршуулан сүлжиж эмээ нь хийж өгдөг байсан шиг титмийг өөртөө урлаж суувай. Өссөн нутгийн уянгалаг аялгуунд сэтгэл нь тэртээд алсран одож, өглөөхөн орхиод гарсан мэт дотно мэдрэмж төрөхөд жаргал шигтгэсэн дурсамжуудаа хөврөөн дуудах тэрбээр ойртон ирэх морины алхааг огт ажирсан ч үгүй. Урлахуйн үйл дууссаны тэмдэг болгож бахтай нь аргагүй инээмсэглэнгээ ихэмсгээр толгойдоо байрлуулаад үсрэн босч гараа дэлгэн эргэлдэж байхдаа л өөрийг нь гайхан ажиглах морьтон залууг гэнэт харав.

... Эзгүй ойд бүдэгхэн сонсогдсон сайхан хоолойн эзнийг хайж явсан Бат баатрыг модны ёроолоос гэнэт босч ирээд инээмсэглэн бүжиглэж буй толгой дээрээ томоос том цэцэг тавьсан эрэмгий байрын бүсгүй баахан хачирхуулав. Маш сонин үзэгдэл! Бас сонин мэдрэмж. Хамаг бие нь цахилгаанд жирвэгнэх шиг. Хэг гээд амьсгаа нь тасалдчих шиг. 

... Энэ хоёроос өөр дүргүй зохиол маань ингэж эхэлсэн юм. Тийм ээ, хайр сэтгэл гэдэг бол хоёрхон хүний л оргүй хоосноос орчлонд бий болгодог агуу зүйл. Хайр дурлалаа тэд бүтээсэн учраас тэдний жинхэнэ өмч. Насанд туршдаа нандигнан хадгална уу, намрын навчистай зэрэг гандуулчихна уу, цэвэр тэдний дур зорго, эрх мэдэл, зохиогч бүтээгчийн балмад явдал, баатарлаг сэдэл.

Залуу, сонирхолтой амазон бүсгүйг мориндоо сундлаад зорьсон газарт нь хүрэхэд тусалж болно гэв. Бүсгүй инээмсэглэн зөвшөөрөв. Түүний анхилуун үнэр, аашны ялдам, энгийн яруухан ярианд дурласан залуугийн зүрх оволзон түчигнэнэ. Баатар эрийн өргөн цээжийг налж, цэцэн цэлмэг ухааныг нь бахдан явахдаа энэ хүнтэй яг л ингээд насан туршдаа аялсан ч болмоор санагдана. 

Залуу, бүсгүйгээ энхрийлэн хайрлав. Бүсгүй, залуугаа эрхэмлэн хайрлав. 

Үүнээс өмнө олон олон газрыг туулсан ч гайхалтай нь бүсгүй хэзээ ч ямар ч уулын орой дээр гарч үзээгүй байжээ. Залуу түүнийг ойролцоох өндөр уулын оройд дагуулж гаргав. Эргэн тойрон дэндүү сайхан харагдаж байлаа. Цаст цагаан уулаа ч харав. Түүнд хүрэх дөт замаа ч тодорхойлов.

“Гэхдээ чи минь өөр нэг замыг бас хараад ав. Юмыг яаж мэдэхэв, санаан зоргоор бүтэхгүй  байж болно. Амьдрал гэдэг там биш ч диваажин бас биш шүү дээ” хэмээн залуу сургамжилна. Хааяа тэр бүсгүйн үсийг илэнгээ “Чи минийхээ амьдралд гэрэл татуулан орж ирсэн, чамтай учирснаасаа хойш л би чин сэтгэлээсээ дахин инээдэг боллоо” гээд духан дээр нь үнэснэ. Заримдаа хэн хэн нь өөр юуг ч үл бодон нэг нэгнээ хайр дүүрсэн нүдээр ширтэн суудаг байв. 

Зургаан утаст хөгжимнөөсөө эгшиглэх сайхан аялгуунд уусах мэт нүдээ аниад дуулан суух бүсгүйгээсээ харцаа салгаж ч үл чадна. “Миний юу чамд хамгийн анх таалагдсан бэ” гэж эмэгтэй хүний зангаар эрхлэн байж асуухад тэр “Эхлээд дуу хоолой чинь, дараа нь нүд чинь, харин дараа нь бүх юм чинь” гээд хэзээ ч тавихгүй гэсэн мэт чангаар тэвэрдэг байлаа.

Өтгөн ой шугуй, өргөн гол мөрөнг туулж ахуйдаа ч, хязгаар хаяа нь үл төсөөлөгдөм одот тэнгэрийг ширтэн байхдаа ч баатар эр хайрт бүсгүйдээ хорвоогийн түмэн учгийг нээн өгүүлж, түүнд хэрэгтэй гэсэн бүхнээ хэлж заан ухааруулна. Аргагүй дээ. Цайзын вант улсын хамгийн шилдэг баатар юм хойно. Харин бүсгүй хэр чадлаараа тогтоон тунгаана.

Залуу: “Чи минь энэ бүгдийг мэдэх хэрэгтэй, танай улсад хамгийн чадалтай нь хатан хаан болдог хуультай. Чамайгаа хүчирхэг байгаасай гэж би хүсч байна. Надад хайртай л юм бол чи нь хамгийн мундаг нь болж, мөнх амьдралын хуулийг танихад бусдадаа туслаарай” хэмээн хайр бишрэл төрүүлэм хэлнэ. Бас нэг удаа сэлэмнийхээ ишин дээрх бадмаараг шигтгээг үзүүлээд зовнин байж өгүүлэв. “Энэ шигтгээг хөндөж унагасан хүнийг хэн ч байсан би үзэн ядах болдог юм. Тиймээс чи минь үүнээс бол байгаарай!”

... Бүсгүй дэндүү гэмээр жаргалтай байлаа. Залуудаа өөрөөсөө ч илүү итгэнэ. Үсэн буурал болтлоо хамтдаа байн олон үр хүүхэдтэй болохыг мөрөөднө. Бас Цаст цагаан уул хүртэл аялахдаа олон шинэ эмийн ургамал танихыг хичээж, тэгвэл бушуухан шиг гэртээ очиж олж мэдсэнээ бусдадаа заан сургана, насан туршдаа залуутайгаа амьдарна гэж зорьж тэмүүлж байлаа. Зарим зүйлсийн учрыг эс ухан ажлаа хойш тавих үед хайрт нь эгцлэн ширтэж байгаад л: “Хүнд итгэх сайхан, өөртөө итгэх түүнээс сайхан. Хүнийг уучлах сайхан, өөрийгөө уучлах түүнээс сайхан. Хүнийг дийлэх сайхан, өөрийгөө дийлэх түүнээс сайхан. ГЭХДЭЭ ЭНЭ БҮГД ХЭЦҮҮ. Хэцүүг дийлэх хамгийн сайхан” гэж зоригжуулна. 

Яг л тэд анх учирсан шиг ялдам сайхан нэгэн өглөө бүсгүй эртээ гэгч босоод ойгоор зугаалж байхдаа бахим үндэстэй нэг сонин ургамлыг олж харах нь тэр. Жижиг тонгорог нь үндсийг огтолж дийлэхгүй байсан тул баатрынхаа сэлмийг ганцхан удаа ашиглачихаад буцаагаад хуйнд нь хийчихэе гэж шийдээд нойрсон буй амрагаа сэрээхгүйг хичээн зөөлөн алхалсаар дэргэд нь очиж сэлмийг аваx тэрхэн агшинд бадмаараг шигтгээ торхийн дуугараад газарт уналаа. Тэр даруйд сэрсэн залуу асар ихээр уурлав. 

“Чамайг хайрласан хайр минь үзэн ядалт болохоос өмнө би буцаж цайздаа очих ёстой.” 

Залуу шууд мордож давхих гэсэн боловч гуниг шаналал дүүрсэн нүднээсээ нулимс бөмбөрүүлэн байж гуйсан бүсгүйн гуйлтыг эсэргүүцэж эс чадан ардаа суулгаад мориндоо ташуур өгөв.  Цайзын хананд хэдхэн цагийн дотор тулж ирсэнд бүсгүй баахан гайхав. Замдаа тэд нэг ч үг хэлэлцсэнгүй. Баатар эр “Нар шингэхээс өмнө гарч ирэхгүй бол намайг хүлээсний хэрэггүй шүү” хэлэхтэй хамт цайзын дааман хаалга нээгдэж ганцхан харайгаад хайрт нь үзэгдэхээ байж ширмэн хаалга ч тасхийн хаагдав.

Бүсгүй юу ч бодож чадахгүй байв. Итгэж ч чадахгүй нэг хэсэг газар гөлрөн ширтэж байснаа асгартал чанга гэгч уйлав. Тэгснээ гэнэт маш ихээр гомдож вант улсын бараа үзэгдэхээ больтол хол алхсан ч сэтгэл төвдөлгүй эргээд ирэв. Гайхалтай нь нар байрнаасаа хөдлөөгүй л байв. Тэгээд бүсгүй цаг тоолж эхэллээ. Далан хоёр цаг зургаан утаст хөгжмөө нүдсэн ч нар хөдлөх янзгүй. Үүнд тэр маш ихээр баярлав. “Хайртыгаа нар шингэтэл хүлээх ёстой. Тиймээс нар шингэхгүй байх чинь сайн хэрэг, бүүр маш сайн хэрэг”.

Сэтгэл хөдөлсөн нүдээр эргэн тойрноо нэг ажаад тэр хавийн ургамалын байдлыг судалж эхлэв, бүүр махран зүтгэв. Гэхдээ заримдаа баатар нь ганцхан харайгаад орчихсон тэр хаалганы дэргэд ирээд маш удаанаар ширтэн зогсоно. Орилмоор санагдавч омголон зандаа дийлдэнэ. Тэгээд буцаад холдоно. Ажлаасаа өөр юм бодохгүй байхыг өөрөөсөө шаардан улайрна. Ингэж тэгсээр 3 сар 16 хоног өнгөрчээ. Нар жаргаагүйгээр барахгүй, үд ч болоогүй. Цайз орчмын газарт түүний гишгээгүй газар байхгүй болов.

Энэ хорвоо тоймгүй хатуу, ямар ч утга учиргүй мэт санагдаж сөхрөн унаад уйлахад долоон дусал нулимс газарт уусан толботсон нь Өвгөн Долоон одны хэлбэртэй ажээ. Тэр даруйд бүсгүй бүгдийг нэхэн санаж, Цаст цагаан уулаа дахин сэтгэлдээ дүрслэн бодов. “Хайрт минь надад тийшээ очиход хэрэг болох бүгдийг зааж өгсөн байхад би энд ийм удаж, сэтгэлээр унан уйлж суух ч гэж дээ” гэж бодоод үсрэн босч тоос шороогоо гөвөөд “Энэ цайзын дэргэд нар шингэдэггүй юм байна. Цагаан ууландаа ганцаараа хүрчихээд буцаад ирэхэд хайрт минь гарч ирж л таараа. Чи минь намайгаа сэтгэлдээ үргэлж харж мэдэрсээр байгаа гэдэгт би итгэнэм. Эсвэл..., би нь хамгийн хүчирхэг болсон цагт тэр минь намайгаа олоод ирж л таараа. Тийм ээ, яг тэгэх л юм байна шүү дээ. Чамайгаа хатан хаанаас өөр хүүхэнтэй суулгахыг би зөвшөөрөхгүй. Тиймээс би өөрөө хатан хаан болох болно. Хамгийн шилдэг нь болох болно”.

Алхах тутам зориг орон орж, эргэж ч харалгүй явсаар Цайзын вант улс хараа үл хүрэх алсад үлдэх мөчид нэг анзаархул үдшийн бүрий болж одод түгсэн байх ажээ. 

...Цаст цагаан уулын цалин мөнгөн оргилыг Өвгөн долоон од очис цахиулан гялбуулах нь хараад ханамгүй...